Еуразия ғылыми-зерттеу институты директорының орынбасары, доцент, доктор Суат Бейлурдің ашылу сөзінен кейін, PhD Әзімжан Хитахунов түркі әлемі елдерінің экономикалық көрсеткіштері жайлы баяндама жасады.
PhD Әзімжан Хитахунов 2018 жылы түркі әлемі елдерінің жалпы ішкі өнімі (ЖІӨ) 2000 жылмен салыстырғанда едәуір өскенін, сонымен қатар елдердің ЖІӨ өсу қарқынының басқа тенденцияға ие болғанын мәлімдеді. Баяндаманың жалғасында Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін 1990 жылдардың басында Одаққа кірген елдердің экономикасының айтарлықтай құлдырауға ұшырағанын, 2000 жылдары ЖІӨ өсу қарқынында бірнеше жылдар ішінде оң динамика болғандығын жеткізді. Хитахунов келесі мәліметтермен бөлісті. 2010 жылдары қалпына келген экономика энергетикалық супер цикл аяқталғаннан кейін келесі үлкен соққыны бастан кешірді. Түрік мемлекеттерінің сауда құрылымын талдау елдердің экспортының негізінен табиғи ресурстардан құралғанын көрсетеді. Төмен индустрияландыру өндірілген өнім экспортын айтарлықтай төмендетуге әкелді. Бұл құлдырау әсіресе Әзірбайжан жағдайында айқын көрінеді.
Түркия елдің жалпы экспортында басым болатын алдыңғы қатарлы өңдеу өнеркәсібіне ие. Инновациялық даму индикаторларын талдау көрсеткендей, зерттелген бұл елдер тобы инновациялық шығындарды едәуір арттыруы керек. Түркия, түркі әлемі мемлекеттерінің Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) мүше болу үшін белсенді қолдау көрсетті. Жаңа кезеңде Өзбекстан да аймақтандыру үдерісіне белсенді қатысып, ДСҰ-ға мүше болу туралы келіссөздерін бастағанын көрсетті.
Жағымды экономикалық интеграция ниеттері мен ынталарына қарамастан, түркі әлемі елдері арасында еркін сауда аймақтары туралы келісім жоқ. Түркия мен Өзбекстан, Түркия мен Әзірбайжан арасындағы Еркін сауда келісімі (ЕСК) туралы келіссөздері жүргізілуде.
Баяндамада түркі әлемі елдеріндегі кейбір проблемалық аймақтар туралы да айтылды. Энергия нарығындағы белгісіздік, екі ірі сауда серіктесі Ресей және Қытайдың экономикалық жағдайы, Түркия экономикасының жағдайы, эпидемиядан туындаған мәселелер және бүкіл мемлекет бойынша жоғары мемлекеттік қарыз және кейбір созылмалы проблемалар жетекші мәселелер қатарына жатады. Түркі әлеміндегі экономикалық интеграцияны тереңдету мақсатында инвестициялармен бірге аймақ ішіндегі еркін сауда келісімдері туралы келісімге келу маңызды болып табылады. Бұл шара экономиканы әртараптандыруға және құндылықтар тізбегін құруға әкеледі. Бұл үшін өзара инвестицияларды ұлғайту, тиісті секторларда цифрландыру және жеке сектордың өсуіне мүмкіндік беретін институционалдық реформалар мен бастамалар қажет. Қасым–Жомарт Тоқаевтың ұсынысы болып табылатын Түркі инвестициялық қорын құру идеясының маңызды екендігі туралы ой бөлісті.
Семинар соңында қатысушылар тақырып бойынша пікір алмасты. Еуразия ғылыми-зерттеу институты директорының орынбасары, доцент, доктор Суат Бейлур, зерттеуші PhD Азимжан Хитахуновиге алғысын білдіріп, болашақта осы мәселе бойынша маңызды мақалалар жасалуы керек екенін айтты.