2021 жылдың 5 қаңтарында Еуразия ғылыми-зерттеу институтының аға ғылыми қызметкері Қанат Маханов «Қазақстанның этникалық географиясы: Қазақстанның соңғы 10 жылдағы этникалық құрылымының кеңістіктік талдауы» атты онлайн-семинар өткізді.

Еуразия ғылыми-зерттеу институтының директоры, доцент доктор Вакур Сүмердің кіріспе сөзімен басталған семинарда Қанат Маханов Қазақстандағы қазақтар мен басқа этностардың географиялық орналасуы туралы әңгімеледі. Зерттеуші Махановтың аймақтық ақпараттарды қамтитын презентациясы осы саладағы алғашқы зерттеу ретінде ерекшеленетінін болжады. Сондай-ақ, ол өзінің презентациясында соңғы статистикалық деректерді қамтитының көрсетті. Мұнда Қазақстанда өткен жылы өзгерген көптеген демографиялық мәліметтермен бөлісе отырып, Маханов елдегі халық саны 2020 жылдың басындағы статистикаға сәйкес 2010 жылғы 16,2 миллионнан 18,6 миллионға жетті деп атап өтті.

Маханов еліміздегі соңғы 10 жылда болған этникалық құрылымының өзгерістерін айта отырып, қазақтардың жалпы халық санындағы үлесі 63,5%-дан 68,5%-ға дейін өскенін, ал этникалық азшылықтар 36,5%-дан 31,5% -ға дейін төмендегенін жеткізді. Ол этникалық азшылықтардың ішінде де әр түрлі демографиялық және көші-қонға байланысты себептерге байланысты тенденциялар болғанын баса айтты. Мысалы, ол еуропалық деп сипаттаған орыс, украин және беларус сияқты этникалық азшылықтардың жалпы халық санындағы үлесі 2010-2020 жылдар аралығында 27,3% -дан 21,9% -ға дейін төмендегенін білдірді. Алайда ол түрік тектес топ деп санаған өзбек, қырғыз және әзірбайжан сияқты этникалық азшылықтардың үлесінің сол кезеңде 7,15% -дан 7,5% -ға дейін өскені байқалғанын мәлімдеді. Оның пайымдауынша, Қазақстанда 130 түрлі этностың бар екендігі белгілі болғанымен, статистикада тек 30 ірі топқа жататын мәліметтерге қол жеткізуге болады, ал қалғандары «басқа» топқа енеді.

Қанат Маханов, этникалық топтардың аймақтық таралуын қарастырғанда, татарлардың елдің солтүстігі мен оңтүстігінде басым екенін және елдің барлық аймақтарында тұратындықтарын, ал түрік тектес этностар негізінен Оңтүстік Қазақстанда қоныстанғанды жөн көретіндігін мәлімдеді. Ол еуропалық этникалық топтың Алматы мен Нұр-Сұлтан сияқты ірі қалалардан басқа, өзге аймақтармен салыстырғанда солтүстік өңірлерде қазір азайды дегенмен де көбірек өмір сүретіндігін баса айтты. Қызықты жағдай ретінде, қазақтардың аудандар бойынша қазіргі орналасуы, дәстүрлі ұғымға қайшы, себебі статистикалық мәліметтерде қазақтар Солтүстік Қазақстан аудандарында басым орналасқан болса, Оңтүстікте үлкен қалаларды қоспағанда қазақтар аймақтарда біз ойлағаннан азырақ қоныстанғанын айтты. Осы талдау барысында қазақтар үлкен қалаларда және белгілі бір аймақтарда тығыз өмір сүруді жөн көруінен, басқа аудандарда аз болуы мүмкін деген пікір білдірді. Тиісінше, олардың жалпы халық санындағы үлесінің өсуіне байланысты баяу қарқынмен өссе де бүкіл елге таралғаны байқалғанын мәлімдеді.

Зерттеуші Қанат Маханов жалпы алғанда 30 ірі этникалық топтардың 12-нің ғана жалпы халық санындағы үлесі артып келгенін, ал қалғандары әртүрлі қарқынмен азайғанын көрсетті. Егер аймақтық тұрғыдан қарайтын болса, елдегі халық санының жартысынан көбі Алматы, Нұр-Сұлтан және Шымкент сияқты ірі қалалардың өсуіне тиесілі екенін атап өтті. Сонымен қатар, Қанат Маханов осы тенденциялардың жалғасуы еуропалық этностардың жалпы халық санындағы үлесінің келешекте айтарлықтай төмендеуі және түркі халықтары мен қазақтардың санының көбеюіне алып келуі мүмкін деген болжам жасады.

Семинар соңында қатысушылар тақырып бойынша өз ойларымен бөлісті.